Syne på språkje ha vørte omkalfatra..




 Idag er striledialekta populær. Det er nettside på Facebook, språket blir forska på, det finns bøker, og Svein Børtveit har lagt ned eit stort arbeid med å utarbeide ei ordliste med forklaringar på ord og uttrykk frå mitt heimeområde. Å vere stril er i vinden, og eg fortel ofte om strilekrigen,på 1750-talet, der folk frå Norhordland drog til Bergen med høigafflar og øks for å klage på skatten. Dei tenkte lite på at futen hadde muskedundre og kanoner! Eg vart faktisk litt stolt då eg i sommar  fann ut at ein av forfedrane mine frå Leiknes var med på den turen.
Det språklege medvitet om dialekta var ikkje så stor då eg vaks opp. Medvitet om det skriftlege språket var der . Bestemor sa eingong :-Du forstår ikkje kor godt det var å kunne skrive og lese på sitt eige språk! Medan ho gjekk på skulen,omkring 1915,  skifte dei målform frå bokmål (som nærast var dansk då), til nynorsk. Mor var klar  om det nynorske språket, og det same var læraren vår, Andreas Midtgård.

Så me skreiv nynorsk, og fann oss i dei nye rettskrivingsreglane som kom med ujamne mellomrom,ettersom det var politikarane sitt faste fortsett å sameine dei to språka, og gjere dei til ettt med rettskrivingspåbod. Vi frå Bergenskanten skjøna lite Aasen sin fobi for tyske ord, ettersom tyske ord kom til området vårt med hanseatane, og vi bestemte og anbefalte villig vekk. Vi kjende oss ikkje heime i telemarkske i-endingar som i bygdi, og ville gjerne skrive me og skule.
Men vi skreiv nynorsk, las nynorsk litteratur og kjende oss likevel heime i dette verdsbiletet. Det var røtene våre.

 Men korleis stod det til med talemålet? Vi tala dialekt, men vi ropa ho ikkje ut, akkurat. Når småungane leika rolleleikar tala vi bergensk. Det lydde tjuaguttspråk frå leikekroken. Det hadde større autoritet og var meir vyrd.Seinare, då NRK fekk meir sendetid, vart normalisert bokmål språket som lydde i frå barnemunn i leiken.  Dei vaksne bukka litt og knota litt når byfolket kom på besøk, eller når dei drog på handletur til Bergen. Folk som flytta til bydn for å arbeida, knota og la om. Byspråket hadde tyngde og tok over. Vi var husmenner, ikke klar over verdien av det munnlege språket vårt.
Ja, eg hugsar  då eg som student møtte ei fin dame frå Austlandet. Ho sa rett ut at ho ikkje skjøna meg. Så eg knota dansk, for eg ville jo kommunisere.
No har striledialekta vorte stuerein. Men fleire og fleire av den yngre garde talar likevel tilnærma bergensmål.
Her er nokre sitat frå Faceboksida "Strilamål":
Ho va eit løye levane
Ga sta å få på deg tølena tøtta, da kjem følk
No må de tølma deko lit

Kommentarer

Legg inn en kommentar

Populære innlegg fra denne bloggen

På gamle stigar- i Husdalen.

Bilde
Då Sigmund Husdal kom inn i livet til mor i 1961, og eg og syskena mine samstundes fekk ny stefar, så hende det mykje nytt. Eg overnatta i år i Husdalen for fyrste gong på mange år, og då kom tankane om korleis det var då me starta å reise dit. Husdalen er ein avsidesliggjande gard ein times gange frå Bjørsvik. Du reiste dit, anten med rutebåten eller vart køyrt,  og gjekk så ei ganske bratt stigning opp til Husdalsvatnet, der du anten kunne ro over, eller gå den bratte og til dels glatte stigen opp til Grautevika, der det var kjerreveg resten av vegen. Me ungane lærde snart snarvegane, der du kunne korta inn turen med opptil 10 minuttar. Det du måtte ha med deg, bar du på ryggen og i hendene, så vi måtte ha eit par kvilepausar uansett. Vel oppkomen var det tre hus, der bestemor og bestefar budde i det eine,  Ivar og Olaug budde i det andre saman med ungane sine, og Sigmund hadde kjøpt det nedste huset, og hadde det som ei familiehytte, der også søskena hans kunne vera på vi
Les mer

Fløksand husmorskule

Bilde
Litt frå 60-talet.  Då eg var ferdig med gymnaset i -64, meinte mor at eg måtte kunna koka poteter. Det kunne eg, men forat utdanninga mi skulle vera perfekt, så måtte eg ha eit halvår på husmorskule. Denne skulen var og god å ha både om ein skulle søkje sykepleie eller bli hustellærar. Så eg søkte opptak ved Fløksand husmorskule våren 1965, og kom inn. Skulen var då vel etablert, opna 1909, og nyrestaurert i 1954. Mange kjende personlegheiter har gått her, og eg lærde seinare at Ingrid Espelid Hovig var elev her i 1943, då det ikkje var elektrisitet, og alt måtte kokast på ved og kol i kjellaren. Ho kom tilbake som lærar i 1954, til ein  skule som var i topp stand .  ( Ingrid Espelid Hovig og Olga Leiknes Hopsdal møtes etter 61 år. Dei var kullingar i 1943) Vi fekk ei liste så langt som eit vondt år med alt ein skulle ha med, så mor var engasjert i vekesvis med å sy. Det var sengetøy og håndklær, arbeidsklede, forkle, hette, høvelege sko, og mykje meir som eg ikkje hugsa. Al
Les mer

Hermetisering av middag og frukt, og søndagsdessertar

Bilde
. I dag har vi fryseboksar, og vi kjøper ferskt det meste av året. Vi har det lettvint, og gløymer at for eit par generasjonar sidan var matlaging og husstell  fulltids- jobb. Eg hugsar at mor hermetiserte kjøttkaker med brun saus  og kottelettar. Det var same omstendelege prossessen, med vasking og sterilisering av Norgesglas, koking og steiking av kjøtet som skulle hermetiserast.  Det vart lagt koheit på glasa, og fyllt heilt fullt, og så vart lokket skrudd på. Glasa vart sett i kjellaren, og teke opp til sundagsmiddag  ut over hausten og vinteren. Det kunne vera ein sjangse at maten vart bederva, så ein måtte lukte på, før ein varma det opp. Ellers hermetiserte mor frukt kvar haust. Også der var det vasking og sterilisering av glas, som var oppevart i varm steikeomn til ein skulle bruka dei. Pærer vart skrella og koka i sukkerlake til dei vart møre, og lagt på glas. Ein hella den kokande sukkerlaken over, så glaset vart heilt fullt, og la glaslokket med gummiring på, og skr
Les mer